Panhard Sans-Soupapes Diesel

Bij een Panhard Dieselmotor denken we al snel aan het bekende na oorlogse 4HL type, dat tot in de zestiger jaren overal en dus ook in Nederland te vinden te vinden was in allerlei vrachtwagens en bussen. Deze 4 HL was een conventionele direct ingespoten dieselmotor (zie hiernaast) waarover, afgezien van zijn betrouwbaarheid, weinig te vertellen valt. Voor zover mij bekend waren de Panhard vrachtwagens vóór WO II voorzien van benzinemotoren, over dieselmotoren uit die tijd lees je nergens iets. Totdat ….. ik in een oude Koerier (nr.126, nov.1998) een artikel tegen kwam over de Panhard SS dieselmotor!
Tegelijkertijd hoorde ik een verhaal over een vrachtwagen met een dergelijke motor, die in Nederland tot leven gewekt zou moeten worden én kwam ik foto’s tegen van Peter Drijver, die de auto in Frankrijk ‘dans son jus’ gefotografeerd had en latere foto’s van hem die de motor bij Peter Breed in de garage, toonden. Het was tijd voor een artikel over de motor van de auto hieronder.

Voordat we het over die motor gaan hebben, nog even het principe van de Panhard & Levassor Sans-Soupapes benzinemotor.
Deze kleppenloze motor werkt volgens het normale viertaktprincipe, maar de opbouw verschilt duidelijk van de conventionele kleppenmotor.
De zuiger loopt in deze motor in een cilinder(binnen)bus (geel in fig 1), die omgeven wordt door een buitenbus (blauw),die aan de buitenzijde weer steunt tegen de feitelijke cilinderwand. Beide bussen kunnen verticaal bewegen/schuiven. Zowel de cilinder, als de beide bussen zijn aan beide zijden van de motor van poorten (gaten) voorzien. In fig 1 zitten die drie inlaatpoorten aan de linkerzijde en die drie uitlaatpoorten aan de rechterzijde. Het zal duidelijk zijn dat een benzine/lucht mengsel de cilinder pas binnen kan komen als de poorten van zowel de cilinder als die van beide bussen in één lijn staan. Voor het verlaten van de uitlaatgassen aan de rechterzijde geldt hetzelfde.

Iedere cilinder van een SS motor heeft zijn eigen cilinderkop die, als een zuiger, met zuigerringen afgedicht in de binnenste bus steekt.

De inlaat van een (meercillinder) motor wordt gevormd door een horizontaal kanaal waarop enerzijds de carburateur is aangesloten en dat anderzijds op de cilinderpoorten uitkomt.
Ook het ‘uitlaatspruitstuk’ is op een dergelijke manier uitgevoerd, geen aparte pijpen maar een kanaal langs de poorten, waarop de uitlaat wordt aangesloten.

De binnen- en buitenbus schuiven, als de motor loopt tussen zuiger en cilinderwand verticaal op en neer en wel zodanig dat gedurende:

• de aanzuigslag de drie inlaatpoorten in lijn en dus open staan en de uitlaatpoort gesloten is;
• de compressieslag en werkslag beide poorten gesloten zijn;
• de uitlaatslag de inlaatpoort gesloten en de uitlaatpoort geopend is.

In fig 2 is een complete, vier cilinder motor afgebeeld is te zien dat de motor voor de aansturing van de beide bussen is voorzien van een extra krukas waarop aparte kruktappen zijn aangebracht voor de binnen- en de buitenbus. De beide bussen zijn ieder met hun eigen drijfstang aan de hulpkrukas gekoppeld. Ook is te zien hoe deze hulpkrukas vergelijkbaar met een nokkenas wordt aangedreven door de hoofdkrukas.

Op deze manier werd een motor geconstrueerd die door het ontbreken van bewegende delen zoals kleppen en kleplichters, veel stiller is dan een kleppenmotor. Bovendien garandeerden de grotere toe- en afvoeropeningen in de cilinder een veel betere vulling en daarmee een beter rendement. Het nadeel, de moeizame smering van de langs elkaar schuivende bussen, die veel olie vroeg (1L:300km) moest dan maar voor lief genomen worden.

De Sans-Soupapes dieselmotor

Als we deze motor, die nu in Nederland is, goed bekijken dan kunnen we concluderen dat Panhard bij de ontwikkeling van zijn SS dieselmotor er van uit is gegaan dat een viertakt benzinemotor qua opbouw nauwelijks verschilt van een viertakt dieselmotor. Immers, verwijder de carburateur, vervang de bougie door een verstuiver, voeg een hogedruk inspuitpomp toe en je hebt in principe een dieselmotor. In principe, want de compressieverhouding van een benzinemotor is daarvoor veel te laag en dus moest ook de compressieverhouding worden vergroot. Hoe ze dat gedaan hebben, dat moet nog blijken bij een nadere bestudering van deze motor. Voorlopig moeten we het doen met twee fotoseries, één gemaakt in Frankrijk, waar de vrachtwagen staat waar de motor in zat en één gemaakt bij Peter Breed, die de motor voor onze ogen ontleed.

Twee typen

Panhard produceerde van deze motor twee basis typen, waarop
gezien de tabel hiernaast nog wat verder gevarieerd werd.

Panhard Automobielclub Nederland